🙏🏆 संचालक मंडळ व उप समित्या 🙏🏆

आपण संस्थेमध्ये बोर्ड ऑफ डायरेक्टर म्हणजे संचालक मंडळाची मीटिंग दर महिन्यात एक किंवा दोन वेळेस घेतो, परंतु रिझर्व बँक च्या निर्देशानुसार व सहकार खात्याच्या निर्देशानुसार बँकेतील विविध कामासाठी व योग्य नियंत्रणासाठी वेगवेगळ्या समित्यांची स्थापना संचालकांनी केली पाहिजे जसजशी आपली संस्था वाढत जाईल तसतसे संचालक मंडळाच्या व्यतिरिक्त देखील इतर समित्यांची स्थापना करून त्याचे योग्य व्यवस्थापन केले गेले पाहिजे हि देखील संचालकांचीच जबाबदारी आहे , हा लेख अशा काही समित्यांची माहिती व त्याचे महत्त्व समजून घेण्यासाठी देत आहे निश्चितच आपल्या सहकारी पतसंस्थांना याचा फायदा होईल व दहा वर्षातील आतील पतसंस्थांना या समित्या त्यांच्या सुरुवातीच्या काळातच स्थापन करून संस्थेचे कामकाज योग्यरीत्या करता येईल, पुढे दिलेल्या समित्या व्यतिरिक्त देखील अजून काही समित्यांची स्थापना करणे आवश्यक आहे तसेच प्रत्येक समितीचे कामकाज हे वेगवेगळे असून त्यांच्या मीटिंग मधील त्यांचे अधिकार व प्रोसेस ही देखील वेगवेगळी आहे ती प्रत्यक्ष मार्गदर्शन व अनुभवातून हळूहळू समजून घेता येईल

समिती स्थापनेचे महत्त्व

सहकारी बँकेत विविध समित्यांचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. या समित्या बँकेच्या कामकाजात कार्यक्षमता आणतात. प्रत्येक समिती एका विशिष्ट क्षेत्रावर लक्ष केंद्रित करते, ज्यामुळे निर्णय प्रक्रिया जलद आणि प्रभावी होते.

समित्यांमुळे जबाबदारी निश्चित होते. प्रत्येक समितीला स्पष्ट कार्यक्षेत्र असते, त्यामुळे कोणत्या कामासाठी कोण जबाबदार आहे हे नक्की असते. यामुळे कामात गोंधळ होत नाही.

पारदर्शकता वाढवणे हे समित्यांचे एक महत्त्वाचे कार्य आहे. विविध समित्यांमुळे एकाच व्यक्तीकडे सर्व अधिकार राहत नाहीत. निर्णय प्रक्रिया अधिक पारदर्शक होते आणि गैरव्यवहाराची शक्यता कमी होते.

प्रत्येक समितीत त्या क्षेत्रातील तज्ज्ञ असतात. त्यांच्या ज्ञानाचा आणि अनुभवाचा फायदा बँकेला होतो. यामुळे चांगले आणि योग्य निर्णय घेतले जातात.

जोखीम कमी करणे हे समित्यांचे आणखी एक महत्त्वाचे कार्य आहे. विविध समित्या वेगवेगळ्या प्रकारच्या जोखमींवर लक्ष ठेवतात. धोके आधीच ओळखून त्यावर उपाय केले जातात, ज्यामुळे बँकेचे नुकसान टाळले जाते.

नियमांचे पालन सुनिश्चित करणे हे समित्यांचे महत्त्वाचे काम आहे. प्रत्येक समिती आपल्या क्षेत्रातील कायदे आणि नियम पाळले जातात का हे बघते. RBI सारख्या नियामक संस्थांच्या नियमांचे पालन होते याची खात्री केली जाते.

ग्राहक सेवा सुधारणे हे सुद्धा समित्यांचे एक प्रमुख कार्य आहे. विविध समित्या ग्राहकांच्या गरजा समजून घेतात आणि सेवा सुधारण्यासाठी उपाय सुचवतात. यामुळे ग्राहक समाधान वाढते.

नवकल्पनांना प्रोत्साहन देणे हे समित्यांचे आणखी एक महत्त्वाचे योगदान आहे. विविध समित्यांमुळे नवीन कल्पना पुढे येण्यास वाव मिळतो. बँकिंग क्षेत्रातील नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धती वापरल्या जातात.

सामाजिक जबाबदारी पार पाडणे हे CSR समितीचे विशेष कार्य आहे. यामुळे बँक समाजासाठी काम करते आणि बँकेची प्रतिमा सुधारते.

कर्मचारी विकासात सुद्धा समित्या महत्त्वाची भूमिका बजावतात. विविध समित्यांमध्ये काम करून कर्मचाऱ्यांना नेतृत्व कौशल्य विकसित करण्याची संधी मिळते आणि त्यांच्या क्षमता वाढतात.

शेवटी, या सर्व समित्या मिळून सहकारी बँकेचे सुरळीत, कार्यक्षम आणि पारदर्शक कामकाज सुनिश्चित करतात. त्यामुळे बँक चांगल्या प्रकारे चालते आणि सभासद, ठेवीदार आणि समाज यांच्या हिताचे रक्षण होते.

काही महत्त्वाच्या समित्यां बद्दल अधिक माहिती पुढील प्रमाणे

1. Board of Directors (संचालक मंडळ):
– बँकेची सर्वोच्च नियंत्रक समिती
– बँकेचे दीर्घकालीन धोरण आणि दृष्टी ठरवते
– वार्षिक अंदाजपत्रक मंजूर करते
– महत्त्वाच्या आर्थिक निर्णयांना मान्यता देते
– इतर समित्यांच्या कामावर देखरेख ठेवते
– सभासदांच्या हितांचे रक्षण करते

2. Executive Committee (कार्यकारी समिती):
– दैनंदिन व्यवहारांवर लक्ष ठेवते
– कर्मचाऱ्यांचे व्यवस्थापन करते
– बँकेच्या शाखांचे नियोजन करते
– ग्राहक सेवा सुधारण्यासाठी उपाय योजते
– नवीन योजना आणि सेवा सुरू करण्याचे निर्णय घेते

3. Audit Committee (लेखापरीक्षण समिती):
– अंतर्गत आणि बाह्य लेखापरीक्षण प्रक्रिया हाताळते
– आर्थिक पत्रके तपासून मंजुरीसाठी शिफारस करते
– गैरव्यवहार रोखण्यासाठी उपाय सुचवते
– RBI च्या नियमांचे पालन होते का हे बघते

4. Risk Management Committee (जोखीम व्यवस्थापन समिती):
– बाजारातील बदल, व्याजदर, परकीय चलन यांच्या जोखमींचे विश्लेषण करते
– धोके कमी करण्यासाठी धोरणे आखते
– नियमित risk assessment रिपोर्ट तयार करते
– कर्मचाऱ्यांना जोखीम व्यवस्थापनाचे प्रशिक्षण देते

5. Loan Committee (कर्ज समिती):
– कर्ज देण्याची धोरणे ठरवते
– मोठ्या रकमेच्या कर्जांना मंजुरी देते
– कर्ज वसुलीचा आढावा घेते
– कर्जदारांच्या क्रेडिट स्कोअरची तपासणी करते

6. Asset-Liability Management Committee (ALCO) (मालमत्ता-देयता व्यवस्थापन समिती):
– बँकेच्या रोख रकमेचे व्यवस्थापन करते
– ठेवी आणि कर्जे यांचे प्रमाण योग्य राखते
– व्याजदर धोरण ठरवते
– बँकेची नफा क्षमता वाढवण्यासाठी उपाय सुचवते

7. Nomination and Remuneration Committee (नामांकन आणि मोबदला समिती):
– संचालक मंडळ आणि वरिष्ठ अधिकाऱ्यांची निवड प्रक्रिया हाताळते
– कर्मचाऱ्यांच्या वेतन रचनेचा आढावा घेते
– कामगिरी मूल्यांकन पद्धती विकसित करते
– प्रोत्साहन योजना तयार करते

8. Corporate Social Responsibility (CSR) Committee (सामाजिक जबाबदारी समिती):
– समाजोपयोगी प्रकल्प निवडते आणि राबवते
– CSR खर्चाचे नियोजन करते
– स्थानिक समुदायांशी संपर्क साधून त्यांच्या गरजा समजून घेते
– CSR कामांचा वार्षिक अहवाल तयार करते

9. IT Strategy Committee (माहिती तंत्रज्ञान धोरण समिती):
– डिजिटल बँकिंग सेवा सुधारण्यासाठी योजना आखते
– डेटा सुरक्षेसाठी उपाय योजते
– नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवण्यासाठी शिफारशी करते
– IT infrastructure चे आधुनिकीकरण करते

10. Ethics and Grievance Committee (नैतिकता आणि तक्रार निवारण समिती):
– कर्मचारी आणि ग्राहकांच्या तक्रारींचे निराकरण करते
– नैतिक आचारसंहिता तयार करते आणि अंमलबजावणी करते
– भ्रष्टाचार विरोधी उपाय राबवते
– कर्मचाऱ्यांना नैतिक मूल्यांचे प्रशिक्षण देते

11. Recovery Committee (वसुली समिती):
– थकीत कर्जांची यादी तयार करते
– कर्ज वसुलीसाठी कायदेशीर कारवाई करते
– one-time settlement सारख्या पर्यायांचा विचार करते
– कर्जदारांशी वाटाघाटी करून पैसे वसूल करण्याचा प्रयत्न करते

12. Marketing Committee (विपणन समिती):
– बँकेची ब्रँड ओळख निर्माण करते
– सोशल मीडिया आणि डिजिटल मार्केटिंग धोरणे आखते
– ग्राहकांचा अभ्यास करून नवीन उत्पादने सुचवते
– जाहिरात मोहिमांचे नियोजन आणि अंमलबजावणी करते

या सर्व समित्या एकमेकांशी समन्वय साधून काम करतात, ज्यामुळे सहकारी बँक कार्यक्षमतेने आणि पारदर्शकतेने चालते. प्रत्येक समितीचे कार्य बँकेच्या एकूण यशात महत्त्वाची भूमिका बजावते.

लेख
मंगेश देहेडकर
9921304811
Co-op banking and industrial trainer, consaltant